ابن‌محیصن محمد بن عبدالرحمان سهمیابن مُحَیْصِن، محمد بن عبدالرحمان سهمی (د ۱۲۲ یا ۱۲۳ق/ ۷۴۰ یا ۷۴۱م)، قاری مکه و از قاریان چهارده گانه بود. در برخی منابع نام وی به اشکال دیگری نیز ضبط شده است. [۱]
ابن مجاهد، ابوبکر، السبعة، ج۱، ص۶۵، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۲]
ذهبی، محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۸۲، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
مصعب زبیری [۳]
زبیری، مصعب، نسب قریش، ج۱، ص ۴۰۷، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۵۳م.
نام او و پدرش عبدالرحمان را با یکدیگر خلط کرده است. [۴]
ابن حزم، علی، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۱۶۴، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
فهرست مندرجات۲ - اساتید قرائت ۳ - شاگردان ۴ - روش قرائت ۵ - شاگردان دیگر ۶ - اساتید نحو ۷ - تأثیر نحو بر قرائت ابن محیصن ۸ - شیوه قرائت ۹ - اشکال قرائت ابن محیصن ۱۰ - قاریان هم عصر ۱۱ - جایگاه قرائت ابن محیصن ۱۱.۱ - در نزد ابن مجاهد ۱۱.۲ - در نزد ابن مهران ۱۱.۳ - در نزد ابن خالویه و ابن جنی ۱۱.۴ - در نزد مکی بن ابی طالب ۱۱.۵ - در نزد اندرابی ۱۱.۶ - در نزد معَّل ۱۱.۷ - در نزد سبط خیاط ۱۱.۸ - در نزد ابن جندی ۱۱.۹ - یازدهمین قرائت از قرائات چهارده‌گانه ۱۱.۱۰ - در منابع مختلف ۱۲ - ابن محیصن در آثار رجالی ۱۳ - ابن محیصن در منابع حدیثی ۱۴ - اساتید روایی ۱۵ - شاگردان روایی ۱۶ - شخصیت رجالی ابن محیصن ۱۷ - فهرست منابع ۱۸ - پانویس ۱۹ - منبع ۱ - نسبدر مورد نسبت وی به بن ی سهم از قریش ، اهل نسب او را از این قبیله شمرده‌اند، [۵]
ابن حزم، علی، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۱۶۴، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
در حالی که در برخی از منابع متأخر، وی از موالی بنی سهم معرفی شده است. [۶]
ذهبی، محمد،معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۸۱، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۷]
ا بن جزری، محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۱۶۷، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
زندگی ابن محیصن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، ولی می‌دانیم که در مکه می‌زیسته و در همان‌جا وفات یافته است.۲ - اساتید قرائتقرائت را از مجاهد بن جبیر ، دِرْباس ، مولای ابن عباس و سعید بن جبیر به طریق عرض فراگرفت. ۳ - شاگردانشاخصترین شاگرد وی که قرائت را به طریق عرض از او آموخته، شبل بن عَبّاد است [۸]
ابن مجاهد، ابوبکر، السبعة، ج۱، ص۶۵، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۹]
ا بن جزری، محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۱۶۷، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
۴ - روش قرائتو بیش‌تر آنچه امروز از قرائت ابن محیصن در دست است، به روایت شبل باز می‌گردد. روایت شبل از دو طریق بَزّی و ابن شَنَبوذ نقل و در مبهج سبط خیاط و مفردات اهوازی درج شده و از آن طریق به اخلاف رسیده است [۱۰]
اندرابی، احمد، قراءات القراء المعروفین، ج۱، ص۷۵-۷۶، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶ق‌م.
[۱۱]
قسطلانی، احمد، لطائف الاشارات، ج۱، ص۱۰۵ به کوشش عامر سید عثمان و عبدالصبور شاهین، قاهره، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
[۱۲]
قسطلانی، احمد، لطائف الاشارات، ج۱، ص۱۶۹، به کوشش عامر سید عثمان و عبدالصبور شاهین، قاهره، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
ابوعمرو بن علا، قاری بصره از قاریان هفتگانه نیز قرآن را بر وی عرض کرده است.۵ - شاگردان دیگراز دیگر شاگردان وی عیسی بن عمر ثقفی ، اسماعیل بن مسلم مکی و یحیی ابن جرجه را باید نام برد. [۱۳]
ابن جزری، محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۱۶۷، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
به گفته ابوطیب [۱۴]
ابوطیب، عبدالواحد، مراتب النحویین، ج۱، ص ۲۵، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، مکتبة نهضة مصر.
اهل کوفه نیز تا حدّ زیادی قرائت خود را بر گرفته از او می‌دانند.۶ - اساتید نحوابن محیصن از نحو آگاهی داشت و استادان او، مجاهد و درباس، و مقریانی چون ابوحاتم، ابوعبید و ابن مجاهد، تبحر او را در عربیت نیز مورد ستایش قرار داده‌اند. [۱۵]
ابن مجاهد، ابوبکر، السبعة، ج۱، ص۶۵، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۱۶]
ابن جزری، محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۱۶۷، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
[۱۷]
قسطلانی، احمد، لطائف الاشارات، ج۱، ص۹۸، به کوشش عامر سید عثمان و عبدالصبور شاهین، قاهره، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
۷ - تأثیر نحو بر قرائت ابن محیصناین آگاهی او از نحو طبعاً نمی‌توانسته است بر قرائت او بی‌تأثیر باشد و شاید بتوان او را از اولین قاریانی دانست که به قواعد و قیاسات نحوی توجه داشته‌اند [۱۸]
سالم، صباح عباس، عیسی بن عمر الثقفی، ج۱، ص۳۱-۳۳، بغداد، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
۸ - شیوه قرائتدر قرائت ابن محیصن تمایل به ادغام گاه تا حد افراط دیده می‌شود، مانند ادغام در «ثَللَةٌ اِنْتَهُوا» به صورت «ثلثة اَتَّهُوا» و «عَن‌ِ اَلاَنْفال‌ِ» به صورت «عَلَّنْفال». [۲۱]
ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص۲۹، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
[۲۲]
ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص۴۸، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
دیگر از این نوع گرایشهای او در قرائت تمایل به وصل همزه، [۲۳]
ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص۲۵، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
[۲۴]
ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص۴۹، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
[۲۵]
ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص۱۶۶، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
تبدیل‌ِ ها به یا در «هذه» پیش از الف ولام [۲۶]
بنا، احمد، اتحاف فضلاء البشر، ج۱، ص۳۸۸، به کوشش شعبان محمداسماعیل، قاهره، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۲۷]
قاضی، عبدالفتاح، «القراءات الشاذة»، ج۱، ص۲۸، البدور الزاهرة، بیروت، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
تبدیل واو قسم به باو تبدیل باب تفعیل به مجرد [۲۸]
ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص۶۵، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
[۲۹]
ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص۸۶، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
[۳۰]
ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص۸۸، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
را می‌توان ذکر کرد.۹ - اشکال قرائت ابن محیصن بنا بر اعتقاد ابن جزری [۳۱]
ابن جزری، محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۱۶۷، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
مهم‌ترین مشکل قرائت ابن محیصن که موجب شده آن را در ردیف قرائات شاذ قرار دهند، ناهمخوانی آن با رسم‌الخط مصحف است.۱۰ - قاریان هم عصردر ربع اول قرن ۲ق ابن محیصن، ابن کثیر و حمید بن قیس در عرض یکدیگر از قاریان مکه به شمار می‌آمدند. [۳۲]
ابن مجاهد، ابوبکر،السبعة، ج۱، ص۶۵ -۶۶، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۳۳]
ابن جزری، محمد، النشر، ج۱، ص۸، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
۱۱ - جایگاه قرائت ابن محیصن۱۱.۱ - در نزد ابن مجاهدابن مجاهد گرچه با قرائت ابن محیصن آشنا بوده، [۳۴]
ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص۶۱، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
آن را در قرائات هفتگانه وارد نکرده و شاذ شمرده است. وی در توجیه آن یاد آور شده [۳۵]
ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص ۶۵، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
که ابن محیصن از قرائت استادان خود پیروی نکرده و مردم مکه به قرائت وی، برخلاف قرائت ابن کثیر بی‌رغبت بوده‌اند.۱۱.۲ - در نزد ابن مهراندر پی او ابن مهران (د ۳۸۱ق) به رغم آشنایی با قرائت ابن محیصن [۳۶]
ابن مهران، احمد، المبسوط، ج۱، ص۳۱۴، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
آن را حتی در زُمره قرائات دهگانه نیز قرار نداده است.۱۱.۳ - در نزد ابن خالویه و ابن جنی همچنین ابن خالویه [۳۷]
ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، ج۱، ص ۲، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.
و ابن جنی [۳۸]
ابن جنی، عثمان، المحتسب، ج۱، ص۱۲۱، به کوشش علی تجدی ناصف و دیگران قاهره، ۱۳۸۶ق.
در همان سده، قرائت او را شاذ شمرده‌اند. با این حال، در سده ۵ق مقریان هنوز به این قرائت عنایت داشته‌اند.۱۱.۴ - در نزد مکی بن ابی طالبمکی بن ابی طالب به طور پراکنده در الکشف [۳۹]
مکی ابن ابی طالب، الکشف عن وجوه القراءات السبع، ج۱، ص۲۸، به کوشش محیی‌الدین رمضان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
به آن پرداخته، و اهوازی نیز آن را در المفردات گرد آورده است [۴۰]
قسطلانی، احمد، لطائف الاشارات، ج۱، ص۱۶۹، به کوشش عامر سید عثمان و عبدالصبور شاهین، قاهره، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
[۴۱]
بنا، احمد، اتحاف فضلاء البشر، ج۱، ص۸۰، به کوشش شعبان محمداسماعیل، قاهره، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
.۱۱.۵ - در نزد اندرابیدر اواخر آن سده اندرابی قرائت ابن محیصن را چهارمین قرائت از قرائات دهگانه معروف شمرده [۴۲]
اندرابی، احمد، قراءات القراء المعروفین، ج۱، ص ۷۵، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶ق‌م.
۱۱.۶ - در نزد معَّلو معَّل قرائت او را به همراه ۱۴ قرائت دیگر در روضة الحفاظ گردآورده است [۴۳]
ابن جزری، محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۱۶۷، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
۱۱.۷ - در نزد سبط خیاطدر سده ۴ق سبط خیاط در المبهج قرائت ابن محیصن را دومین قرائت از قرائات دوازده‌گانه دانسته است. [۴۴]
جنابی، احمد نصیف، مقدمه بر قراءات القراء، ج۱، ص۳۴، (نک: اندرابی در همین مآخذ).
[۴۵]
ابن جزری، محمد، النشر، ج۱، ص۸۳، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
۱۱.۸ - در نزد ابن جندیهمچنین ابن جندی در سده ۸ق ظاهراً قرائت ابن محیصن را در کتاب البستان خویش که درباره قرائات سیزده‌گانه تدوین کرده بود، آورده است، [۴۶]
ابن جزری، محمد، النشر، ج۱، ص۹۷، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
۱۱.۹ - یازدهمین قرائت از قرائات چهاردهگانهو اولین اثر شناخته شده‌ای که قرائت وی را یازدهمین قرائت از قرائات چهارده‌گانه دانسته و تثبیت کرده است، ایضاح الرموز ابن قَباقبی است که در نیمه دوم سده ۹ق تألیف شده است [۴۷]
قسطلانی، احمد، لطائف الاشارات، ج۱، ص۹۱، به کوشش عامر سید عثمان و عبدالصبور شاهین، قاهره، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
و قسطلانی در لطائف الاشارات و بن ا در اتحاف فضلاء البشر از او پیروی کرده‌اند.۱۱.۱۰ - در منابع مختلف قرائت ابن محیصن را در این منابع می‌توان یافت: مختصر فی شواذ القرآن از ابن خالویه (قاهره، ۱۹۳۴م)؛ اتحاف فضلاء البشر از احمد بن محمد بنا (قاهره، ۱۴۰۷ق) که قرائت او به تفصیل در آن‌ها آمده است؛ روضة الحفاظ موسی بن حسین معدل ، موجود در کتابخانه نور عثمانیه استانبول و در اسکندریه ؛ المبهج سبط خیاط، موجود در کتابخانه‌های فیض‌الله و اسعد افندی استانبول و مجلد دوم لطائف الاشارات قسطلانی که نسخ آن در مصر مضبوط است [۴۸]
عثمان، عامر سید، مقدمه بر لطائف الاشارات، ج۱، ص۲۲-۲۷، به کوشش عامر سید عثمان و عبدالصبور شاهین، قاهره، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
۱۲ - ابن محیصن در آثار رجالیتذکّر این نکته لازم است که برخی از رجالیان چون ابن معین ابن عدی، ابن محیصن قاری را با ابن محیصن مذکور در سند حدیث‌ِ «قاربوا و سدّدوا» [۴۹]
احمد، المسند، ج۲، ص۲۴۸، قاهره، ۱۳۱۳.
[۵۰]
طبری، تفسیر، ج۵، ص۱۸۸.
یکی دانسته‌اند. ابن مدینی به نقل از سفیان بن عیینه که راوی مستقیم حدیث از ابن محیصن بوده، نیز این نظر را تأیید کرده است. [۵۱]
ذهبی، محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۸۲، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۱۳ - ابن محیصن در منابع حدیثیدر منابع حدیثی تصریح شده که نام کامل راوی حدیث مزبور، ابوحفص عمر بن عبدالرحمان بن محیصن سهمی است. [۵۲]
حمیدی، عبدالله، المسند، ج۲، ص۴۸۵، به کوشش حبیب‌الرحمان اعظمی، پاکستان، ۱۳۸۲-۱۳۸۳ق.
[۵۳]
مسلم ابن حجاج نیشابوری، الصحیح، ج۳، ص۱۹۹۳، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۵م.
[۵۴]
ترمذی، محمد، سنن، ج۵، ص۲۴۸، به کوشش احمد محمد شاکر، قاهره، ۱۳۵۷-۱۳۸۱ق.
۱۴ - اساتید رواییوی از پدرش عبدالرحمان، عطاء بن رباح و محمد بن مخرمه حدیث شنیده ۱۵ - شاگردان رواییو کسانی چون سفیان بن عُیینه و ابن جریج از او روایت کرده‌اند. [۵۵]
حمیدی، عبدالله، المسند، ج۲، ص۴۸۵، به کوشش حبیب‌الرحمان اعظمی، پاکستان، ۱۳۸۲-۱۳۸۳ق.
[۵۶]
مسلم ابن حجاج نیشابوری، الصحیح، ج۳، ص۱۹۹۳، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۵م.
[۵۷]
ترمذی، محمد، سنن، ج۵، ص۲۴۸، به کوشش احمد محمد شاکر، قاهره، ۱۳۵۷-۱۳۸۱ق.
[۵۸]
بخاری، محمد، التاریخ الکبیر، ج۳، ص۱۷۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م.
[۵۹]
ابن ابی حاتم، عبدالرحمان، ج۳، ص۱۲۱، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ق/ ۱۹۵۲م.
[۶۰]
مزی، یوسف، تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۱۹، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
۱۶ - شخصیت رجالی ابن محیصناز نظر رجالی ابن حبان وی را در ثقات [۶۱]
ابن حبان، محمد، الثقات، ج ۷، ص۱۷۸، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
آورده، و مسلم [۶۲]
مسلم ابن حجاج نیشابوری، الصحیح، ج۳، ص۱۹۹۳، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۵م.
حدیث او را صحیح دانسته است. [۶۳]
ترمذی، محمد، سنن، ج۵، ص۲۴۸، به کوشش احمد محمد شاکر، قاهره، ۱۳۵۷-۱۳۸۱ق.
ذهبی در العبر [۶۴]
ذهبی، محمد، العبر، ج۱، ص۱۵۷- ۱۵۸، به کوشش صلاح‌الدین، منجد، کویت، ۱۹۸۴م.
به حدس محمد و عمر را برادر شمرده است.۱۷ - فهرست منابع(۱) ا بن جزری، محمد، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م. (۲) ا بن جزری، محمد، النشر، به کوشش علی محمد ضباع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد. (۳) ابن ابی حاتم، عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ق/ ۱۹۵۲م. (۴) ا بن جنی، عثمان، المحتسب، به کوشش علی تجدی ناصف و دیگران قاهره، ۱۳۸۶ق. (۵) ابن حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۶) ابن حزم، علی، جمهرة انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۷) ابن خالویه، حسین، المختصر فی شواذ القرآن، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م. (۸) ابن مجاهد، ابوبکر، السبعة، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م. (۹) ابن مهران، احمد، المبسوط، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م. (۱۰) ابوطیب، عبدالواحد، مراتب النحویین، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، مکتبة نهضة مصر. (۱۱) احمد، المسند، قاهره، ۱۳۱۳. (۱۲) اندرابی، احمد، قراءات القراء المعروفین، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶ق‌م. (۱۳) بخاری، محمد، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م. (۱۴) بنا، احمد، اتحاف فضلاء البشر، به کوشش شعبان محمداسماعیل، قاهره، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م. (۱۵) ترمذی، محمد، سنن، به کوشش احمد محمد شاکر، قاهره، ۱۳۵۷-۱۳۸۱ق. (۱۶) جنابی، احمد نصیف، مقدمه بر قراءات القراء، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶ق‌م. (۱۷) حمیدی، عبدالله، المسند، به کوشش حبیب‌الرحمان اعظمی، پاکستان، ۱۳۸۲-۱۳۸۳ق. (۱۸) ذهبی، محمد، العبر، به کوشش صلاح‌الدین، منجد، کویت، ۱۹۸۴م. (۱۹) ذهبی، محمد، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م. (۲۰) زبیری، مصعب، نسب قریش، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۵۳م. (۲۱) سالم، صباح عباس، عیسی بن عمر الثقفی، بغداد، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م. (۲۲) طبری، تفسیر. (۲۳) عثمان، عامر سید، مقدمه بر لطائف الاشارات، به کوشش عامر سید عثمان و عبدالصبور شاهین، قاهره، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م. (۲۵) قاضی، عبدالفتاح، «القراءات الشاذة»، البدور الزاهرة، بیروت، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م. (۲۶) قسطلانی، احمد، لطائف الاشارات، به کوشش عامر سید عثمان و عبدالصبور شاهین، قاهره، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م. (۲۷) مزی، یوسف، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۲۸) مسلم ابن حجاج نیشابوری، الصحیح، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۵م. (۲۹) مکی ابن ابی طالب، الکشف عن وجوه القراءات السبع، به کوشش محیی‌الدین رمضان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۳۰) L sser، G UND O Pretzl، X مرگ Geschichte پردازنده Korantexts N، geschichte پردازنده Qor؟ NS، لایپزیک، ۱۹۳۸. (۳۱) Pertzl، O، X مرگ Wissenschaft der Koranlesung از N، اسلامی، ۱۹۳۴، جلد VI. ۱۸ - پانویس
۱۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌محیصن»،ج۴، ص۱۷۳۹. رده‌های این صفحه : قرآن شناسی | قراء سبعه
|